برای پاک کردن نقاشی های نفیس روی گچ ،در گذشته از آمو نیاک استفاده می شد که به آن آسیب وارد می کرده است.امروزه بجای آمونیاک از دی متیل فرم آمید استفاده می شود.

اگر در گچبری ترک داشته باشیم، درمحل ترک با تزریق پلی وینیل استات +کربنات کلسیم ، استحکام بخشی می کنیم.

اگر گچبری طبله کرده باشد و مقدار این طبله زیاد باشد، اول روی قسمت طبله شده را برای استحکام یک لایه پارالوئید می کشند و تزئینات را به کمک اهرم هایی نگه می دارند تا فرو نریزند، سپس پشت آن را کاملا تمیز کرده ،فضای خالی را با خرده چوب و چسب و پریمال پر می کنند،بعد تا جایی که امکان داشته باشد و موجب تخریب گچبری ها نشود ،سعی می شود بوسیله همین جک ها و اهرمهای مکانیکی قسمتهای طبله کرده را به جای اولیه خودباز گردانند.

 شیروشکری:

از گچبریهای اصیل وقدیمی دوران اسلامی است. فرورفتگی وبرجستگی آن بسیارکم حدوداَ 2 الی 3 میلیمتراست.

دراکثرخانه های قدیمی یزد دربالای پنج دریها وسه دریها نمونه های خوب آن دیده می شود.نقشهای بالای پنج دریها وسه دریها به دودسته افقی وعمودی تقسیم می شوند که یک درمیان کنارهم قراردارند یعنی یک نقش افقی کناریک نقش عمودی قرارمی گیرد وهمین طورتکرار می شود.این نقشها ریزو ظریف اند وانواع گوناگون دارندکه چند نمونه آن به قرارزیراست :

 .

.

.بیشتر در ادامه مطلب

نقوش هندسی:

درقرون اولیه هجری سهم عمده نقوش تزیینی را طرحهای هندسی مانند: اخترچلیپا، خطوط مستقیم، صلیب شکسته ودوایر و رشته های مروارید، حلقه شکل وکثیرالاضلاع وگره سازی وآژیده کاریها تشکیل می دهد.

نقوش حیوانی وپرندگان:

مانند اسب، اژدها با دم کاووس و اردک، سیمرغ و... قابل ذکراست که دردوران اسلامی ازاین نقوش کمتراستفاده شده است.

کتیبه ها:

خطوط زیبایی مانند: خط کوفی گلدار، خط کوفی گل وبرگدار، کوفی مشجر، خط نسخ، خط ثلث وخط نستعلیق ازجمله خطوطی  هستند که از قرن 4هجری درکتیبه های تزیینی گچبری کاربرد داشته اند.

بخشی از گچ بری محراب الجایتو - قرن هشتم هجری - اصفهان

نقوش انسانی:

که درصفه های درباریان، رزم وبزم و...گچبری شده اند.علاوه برآن می توان ازموضوعات دیگری چون منظرشکارو صحنه درباروشاهزادگان واعیان را نام برد.

نقوش اسلیمی:

نقوش اسلیمی متداول درگچبریهای اسلامی را اکثراَ نقوشی چون اسلیمی های دهن اژدری، شاخ وبرگ درخت تاک وخوشه های انگور، برگ کنگروبرگ گل وگلدان وبوته ها وبرگهای مد ور، برگ نخل، میوه کاج وآمرود وانارو...را تشکیل می دهد.

1-

این شیوه از صدر اسلام شروع و تا اواسط قرن چهارم ادامه داشت.از ویژگی های آن سادگی  نقوش با طراحی آرام و با برجستگی کم است.از نمونه های آن می توان به مسجد جامع فهرج یزد اشاره کرد.

2-

این شیوه از قرن چهارم هجری شروع وتا حمله مغولان ادامه داشت.در آن از تکنیک برجسته و برهشته استفاده شده و طرحهای آن هندسی است.

3-

این شیوه بعد از حمله مغول شروع و تا قرن دهم هجری ادامه داشت.تکنیک آن گچبری برجسته و برهشته است و در آن از خطوط و کتیبه ها استفاده شده است.
طرحی از گچ بری های محراب مسجد جامع قزوین - قرن هشتم هجری

4-

این شیوه از صفویه شروع و تا اواخر قاجار ادامه داشت،گچبری مجوف، در این رواج یافت؛ و از ویژگیهای آن مقرنس های گچی است.

رنگ در طی قرون متمادی اسلامی نقش تعیین کننده ای در تزیینات گچبری داشته است.با توجه به یافته های باستان شناسان می توان گفت که از نخستین قرون اسلامی اولین گچبری ها رنگ آمیزی شده اند مانند گچبری های مسجد فهرج یزد که با رنگ اخرا رنگ آمیزی شده است یا گچبریهای بدست آمده از نیشابور که به انواع رنگ ها مزین بوده اند.

در قرن پنجم و ششم هجری زمینه نقوش و یا کتیبه ها را معمولاَ رنگ آمیزی می کرده اند که معمولاَ رنگ های لاجوردی و فیروزه ای استفاده ی بیشتری داشته اند.

از دوره ایلخانی به بعد رنگ آمیزی در گچبری ها موارد استفاده بیشتری پیدا کرده و روی اکثر سطوح گچی را با نقش های مختلف هندسی و اسلیمی ویا کتیبه ها رنگ آمیزی کرده اند .

هخامنشیان

 در تخت جمشید بعضی از ستونهای داخلی کاخها را نخست گچ کاری و سپس با رنگهای آبی و سفید و سرخ نقاشی کرده اند.

پارتها

می توان گفت تزئینات گچبری در ایران از زمان پارتها شروع ودر دوره ساسانی به اوج خود رسید.از نمونه گچبری دوره پارتیان باید ازقصر آشور نام برد که  گچ برای تزئین نمای قصر با نقوش گیاهی و هندسی به کار رفته است ،همچنین در اوروک تزئینات گچبری که به اشکال گیاهی ، هندسی و ستاره نمایان است. در دوره پارتها نقاشی با گچبری آمیخته شده و قواعد خاص خود را به آن تحمیل کرده است : نقوش بدست آمده به شکل قلاب دوزی و شکلهای پیوسته هندسی تکرار میشوند.

ساسانیان:

دیوارهای آجری ابنیه ساسانی با ضخامت زیاد گچ اندود شده و از خصوصیات تزئین آنها نقش های برجسته بزرگ بود که گذشته از طرحهای گلدار، شامل تصاویر حیوانی و انسانی نیز می شد. در دوره ساسانیان نمونه به کمال رسیده ای از آثار گچبری در تیسفون و بیشاپور ارائه شده اند که موضوع آنها طرحهای گیاهی ، ساقه و برگ مو و خوشه انگور می باشد.کاخهای ساسانیان اغلب با سنگ و گچ ساخته می شد ولی آنها را با گچبری عالی،موزاییک ،نقاشی و ایجاد نقوش برجسته زینت می دادند.هنر گچبری در این دوران دیوار را در تصرف خود می گیرد. در تزیینات گچبری ساسانی طرح های هندسی و گلسازی بیش از شکل های هندسی دیگر مورد توجه است.

نقش ها و طرحهای روی آثار هنری قبل از تاریخ و آغاز تاریخ حالت غیرطبیعی داشتند و موتیفهای ابتدایی طرح هایی در ردیف زیگزاگ یا خطوط موازی یا متحدالمرکز بوده است؛

این طرح ها در هر یک از دوره های تاریخی شکل و حالت مخصوص به خود گرفت.ولی در دوره ساسانیان هنرمندان سعی کرده اند تا تزئینات، با حالت طبیعی خود ظاهر شوند یعنی اگر شاخ و برگ درختی و یا نقش حیوان یا انسان مورد توجه بوده است به همان ترکیب رئالیستی و واقعی خود نقش گردد،در نتیجه طرحهای اصلی در این دوره نقوش گیاهی و انسانی در هنر گچبری بوده است،درنقوش هندسی دوره ساسانیان ،خطوط مستقیم و شکسته در حالات مختلف به چشم می خورد و غالبا در حاشیه متن گچبری به کار رفته اند. تقارن و تکرارنقوش از خصوصیات گچ بری دوران ساسانی است.

البته درطرح های این دوره قطعاتی از گچبری با نقوش استیلیزه (بر ساو شده ، غیرطبیعی) نیز دیده میشود، که نمونه ی این طرحها در شهر تیسفون بدست آمده است،نقوش این دوره شامل گل لوتوس،نیلوفر،بلوت،ذرت،میوه انگور،نقش شبیه برگ انجیر و نخل و نقوش کنگره ای است.

چُغازَنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان ایلام (عیلامیها) و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده‌است. چغازنبیل بخش به‌جامانده از شهر دوراونتش است و در نزدیکی شوش در استان خوزستان قرار دارد.

این سازه در 1979 اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. جامعه بین‌المللی برای آن ارزش استثنائی و جهانی قایل است.

.

.

.

تصاویر در ادامه مطلب

گچ بری‌هایِ ۱۷۰۰ ساله کاخ اردشیر بابکان

این بنا دارای تالار‌هایِ تو در تو و سقفی بلند و اتاق‌ ها و تالار‌هایِ آن با لایه ای از گچ پوشیده شده بود. جالب اینجاست که پس از گذشت۱۷۰۰ سال هنوز قسمت‌هایی‌ از این گچ بری بر جای مانده است.

هنر‌های معماری دوره ساسانیان زیبا و شگفت انگیزند...

.

.

تصاویر در ادامه مطلب